Οι πρώτες γραπτές ενδείξεις για την ύπαρξη του άσθματος προέρχονται από την αρχαία Αίγυπτο. Ένας Αιγυπτιακός πάπυρος που ανακαλύφθηκε το 1870 και χρονολογείται από τον 16ο αιώνα π.Χ. περιέχει σε ιερογλυφικά περιγραφές συμπτωμάτων και θεραπειών για μια νόσο που προσομοιάζει πολύ σε αυτό που αναφέρουμε σήμερα ως άσθμα.
Ο όρος «ασθμαίνω» αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, για να περιγράψει την αναπνευστική δυσχέρεια και την αναπνοή με ανοιχτό στόμα του τραυματισμένου Έκτορα έξω από τα τείχη της Τροίας.
Ενώ ο Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) ήταν εκείνος που εισήγαγε τον όρο «άσθμα» στην ιατρική, στην Ιπποκρατική Συλλογή. Στα κείμενα του Ιπποκράτη, ωστόσο, ο όρος αναφέρεται πιθανότατα στο άσθμα ως σύμπτωμα και όχι στη νόσο που γνωρίζουμε σήμερα.
Τι είναι το άσθμα;
Το άσθμα είναι μια ετερογενής νόσος που συνήθως χαρακτηρίζεται από χρόνια φλεγμονή των αεραγωγών και αποτελεί μακροχρόνια ασθένεια που μπορεί να επηρεάσει άτομα όλων των ηλικιών.
Ο όρος άσθμα ενηλίκων αναφέρεται σε:
- Παιδικό άσθμα το οποίο έχει συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή
- Άσθμα το οποίο έχει επανεμφανιστεί έπειτα από σχετική πάθηση στην παιδική ηλικία και κατόπιν εξάλειψής του
- Άσθμα το οποίο έχει εμφανιστεί μόνο στην ενήλικη ζωή
Το άσθμα ενηλίκων συνδέεται συχνά με αλλεργίες και συνοδεύεται από άλλες αλλεργικές ασθένειες, όπως η αλλεργική ρινίτιδα. Το άσθμα ενηλίκων είναι πιο συχνό στο γυναικείο φύλο.
Συμπτώματα του άσθματος
Η διάγνωση του άσθματος τίθεται από τον πνευμονολόγο με βάση τα συμπτώματα του ασθενούς, το ιστορικό του και την σπιρομέτρηση.
Τα τυπικά συμπτώματα ενός ασθενούς με άσθμα είναι:
- Βάρος (δυσφορία) στο στήθος
- Βήχας
- Συριγμός («σφύριγμα» στην αναπνοή – ιδιαίτερα στην εκπνοή)
- Δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή)
Πώς γίνεται σήμερα η διάγνωση του άσθματος;
Η διάγνωση του άσθματος βασίζεται στο ιστορικό και στη συμβατή κλινική εικόνα. Η τεκμηρίωση γίνεται με την ανεύρεση σημαντικής αναστρεψιμότητας στη σπιρομέτρηση. Η σπιρομέτρηση αξιολογεί τη δύναμη της εκπνοής και εξετάζει αν η χορήγηση ενός φαρμάκου αυξάνει σημαντικά αυτή την εκπνευστική δύναμη.
Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη και έκφραση του άσθματος
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του άσθματος σε έναν άνθρωπο μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς που προκαλούν την εμφάνιση του άσθματος ως νόσου και σε αυτούς που προκαλούν τα συμπτώματα του άσθματος.
Κάποιοι από τους παράγοντες δρουν αμφίδρομα.
Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει κυρίως γενετικούς παράγοντες (π.χ. ύπαρξη μελών στην οικογένεια με άσθμα ή άλλες αλλεργίες) και η δεύτερη κυρίως περιβαλλοντικούς παράγοντες (π.χ. αλλεργιογόνα, καπνός τσιγάρου, μόλυνση του περιβάλλοντος, επαγγελματικές ουσίες που προκαλούν ευαισθητοποίηση των πνευμόνων).
Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του άσθματος σε κάποιον άνθρωπο παίζει η αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται μεταξύ των ιογενών λοιμώξεων που περνά κάθε φορά και της ατοπίας του, δηλαδή της αλλεργικής του προδιάθεσης. Η ατοπία ενός ανθρώπου επηρεάζει την απάντηση των πνευμόνων του στις ιώσεις, και οι ιώσεις με τη σειρά τους μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη βρογχικής υπεραντιδραστικότητας.
Η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου δρα με πολλούς τρόπους στην ανάπτυξη άσθματος, ιδίως σε ανθρώπους με ατοπία. Αυξάνει τον κίνδυνο βρογχικής υπεραντιδραστικότητας, ενοχοποιείται για επιταχυνόμενη επιδείνωση της αναπνευστικής λειτουργίας σε ασθενείς που ήδη πάσχουν από άσθμα, αυξάνει τη σοβαρότητα του άσθματος, προδιαθέτει τους ασθενείς με άσθμα σε κακή συμμόρφωση με τη θεραπευτική τους αγωγή (εισπνεόμενα ή άλλα φάρμακα) και μειώνει την πιθανότητα το άσθμα τους να τεθεί σε πλήρη έλεγχο.
Πόσο συχνό είναι το άσθμα;
Το άσθμα είναι μια διαδεδομένη νόσος σε παγκόσμιο επίπεδο, τα ποσοστά της οποίας αυξάνονται συνεχώς σε παιδιά και ενηλίκους.
Περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από άσθμα στον πλανήτη, ενώ περίπου 250.000 άνθρωποι πεθαίνουν από άσθμα κάθε χρόνο. Οι θάνατοι από άσθμα, ωστόσο, μειώνονται διαρκώς, λόγω της αποτελεσματικής θεραπείας. Αντίθετα, η συχνότητα του άσθματος και των αλλεργιών αυξάνεται.
Υπολογίζεται ότι 7%-10% των ανθρώπων πάσχουν από άσθμα, αλλά το ποσοστό διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Είναι συχνότερο στις Δυτικές χώρες, αλλά φαίνεται ότι και άλλοι παράγοντες, γενετικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παίζουν ρόλο. Η θνητότητα, ωστόσο, είναι μεγαλύτερη στις χώρες με μέσο ή χαμηλό εισόδημα, ενώ τα συμπτώματα του άσθματος είναι περισσότερο συχνά (έως 20%) στη Μεγάλη Βρετανία, την Ιρλανδία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία και λιγότερο συχνά (2%-3%) στην Ανατολική Ευρώπη, την Ινδονησία, το Ουζμπεκιστάν, την Ινδία και την Αιθιοπία.
Στην Ελλάδα, που είναι χώρα με μικρότερα ποσοστά άσθματος, υπολογίζεται ότι το 8,6% του πληθυσμού πάσχει από τη νόσο. Συχνότερο στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, με μικρότερα ποσοστά να παρατηρούνται στη Βόρεια Ελλάδα και τις νησιωτικές περιοχές της χώρας. Οι διαφορές αυτές πιθανώς οφείλονται στις κλιματολογικές συνθήκες των διαφόρων περιοχών αλλά και τη διαφορετική έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες και αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος.
Το άσθμα είναι πιο συχνό στα αγόρια στην παιδική ηλικία και στις γυναίκες μετά την ενηλικίωση.
Τα συμπτώματα και ο περιορισμός της ροής μπορεί να λυθούν αυτόματα ή σε ανταπόκριση σε αγωγή και πολλές φορές μπορεί να απουσιάζουν για εβδομάδες ή μήνες.
Από την άλλη μεριά, ασθενείς με άσθμα μπορεί να βιώνουν απειλητικές για τη ζωή παροξύνσεις που αποτελούν σημαντικό παράγοντα επιβάρυνσης τόσο του ασθενούς όσο και της κοινωνίας.
Οι ασθενείς με άσθμα μπορεί συχνά να ξυπνούν τη νύχτα από βήχα ή δυσκολία στην αναπνοή, ενώ μερικοί ασθενείς με άσθμα μπορεί να εμφανίζουν μόνο βήχα χωρίς κανένα άλλο σύμπτωμα.
Δύσκολες περιπτώσεις στη διάγνωση του άσθματος
Παιδιά κάτω των 5 ετών
Η διάγνωση του άσθματος στη βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία είναι συχνά δύσκολη και βασίζεται περισσότερο στην κλινική εμπειρία του γιατρού και το ιστορικό του παιδιού. Συχνά επεισόδια συριγμού που βελτιώνονται θεαματικά μετά από χορήγηση εισπνεόμενων βρογχοδιασταλτικών και εισπνεόμενων κορτικοειδών αυξάνουν τις πιθανότητες ύπαρξης άσθματος.
Ιδιαίτερα, επεισόδια συριγμού συχνότερα από ένα το μήνα, συριγμός ή βήχας στο παιχνίδι, νυχτερινός βήχας σε περιόδους ελεύθερες από ιώσεις, συμπτώματα που συνεχίζουν να εμφανίζονται και μετά την ηλικία των 3 ετών, θέτουν με μεγάλη πιθανότητα τη διάγνωση του παιδικού άσθματος.
Άτομα τρίτης ηλικίας
Στα άτομα της τρίτης ηλικίας συνυπάρχουν νοσήματα που κάνουν πολλές φορές δύσκολη τη διάγνωση του άσθματος. Τα νοσήματα που συχνότερα «μιμούνται» το άσθμα είναι η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και η Καρδιακή Ανεπάρκεια.
Άσθμα ή Covid-19;
Η πανδημία από τον Covid-19 δημιουργεί ανησυχία και ερωτήματα στους ασθενείς με άσθμα. O ασθματικός ασθενής θα πρέπει να συμβουλεύεται άμεσα τον ειδικό πνευμονολόγο-φυματιολόγο για να λάβει τις απαραίτητες ιατρικές οδηγίες. Ο κορωνοϊός δύναται να απορυθμίσει την αναπνευστική νόσο όταν εκείνη είναι επηρεασμένη, δεν ελέγχεται σωστά και δεν διατηρείται ένα καλό επίπεδο αναπνευστικής υγείας.
Αυτή την περίοδο, ειδικά οι ασθενείς με αλλεργικό κυρίως άσθμα, παρουσιάζουν εντονότερα συμπτώματα, όπως βήχα, ρινική καταρροή και ρινική συμφόρηση χωρίς όμως να συνοδεύονται από πυρετό.
Αντίθετα, η παρουσία χαμηλού ή υψηλού πυρετού που συνοδεύονται από βήχα με ή χωρίς απόχρεμψη, κεφαλαλγία και μυαλγίες αποτελούν συμπτώματα ιογενούς λοίμωξης του αναπνευστικού, οπότε και η λοίμωξη από Covid -19 θα πρέπει να αποκλειστεί.
Τι πρέπει να κάνει ο ασθματικός ασθενής;
Ειδικά αυτή την περίοδο οι ασθενείς με άσθμα συμβουλεύουμε να κρατήσουν τη νόσο τους ελεγχόμενη, να λαμβάνουν τη φαρμακευτική τους αγωγή και να βρίσκονται σε επαφή με τον πνευμονολόγο τους.
Στα πλαίσια της αντιμετώπισης της νόσου υπάρχει μια σειρά μέτρων πρόληψης, που εστιάζονται κατά κύριο λόγο στην αποφυγή των παραγόντων κίνδυνου που μπορεί να οδηγήσουν σε επιδείνωση της νόσου.
Οι φαρμακευτικές θεραπείες άσθματος έχουν στόχο να ελέγξουν τη φλεγμονή των αεραγωγών αλλά και να καταστείλουν τα συμπτώματα, όταν εμφανιστούν (συντήρηση -ανακούφιση). Ο ασθενής πρέπει να λαμβάνει την κατάλληλη αγωγή συντήρησης, βάσει της υπόδειξης του πνευμονολόγου του, για μεγάλο χρονικό διάστημα με συχνό επανέλεγχο. Το άσθμα είναι μια νόσος που συχνά υποεκτιμάται από τους ιδίους τους ασθενείς, οι οποίοι έχουν μάθει να ζουν με περιορισμούς και θεωρούν ότι είναι φυσιολογικό να έχουν ημερήσια συμπτώματα, να χρησιμοποιούν το ανακουφιστικό τους φάρμακο τακτικά, να ξυπνούν τη νύχτα, ακόμα και να ταλαιπωρούνται από παροξυσμούς.
