Η θεωρία των «Μαύρων Κύκνων» είναι μια μεταφορά που περιγράφει ένα γεγονός το οποίο αποτελεί έκπληξη, καθώς κανείς δεν περίμενε να συμβεί, έχει πολύ σημαντική επίδραση στη ζωή των ανθρώπων εφόσον συμβαίνει και γίνεται προσπάθεια εξορθολογισμού του, εκ των υστέρων, ώστε να βγουν συμπεράσματα.
Η θεωρία αυτή επανήλθε στο προσκήνιο το 2008 όταν ο Nassim Nicholas Taleb έγραψε ένα από τα πιο γνωστά best sellers παγκοσμίως, με τίτλο: “The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable”. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, ο συγγραφέας αναλύει εύγλωττα το μηχανισμό με τον οποίο οι άνθρωποι προτιμούν να «εξαπατούν» τους εαυτούς τους, βασιζόμενοι και αναλύοντας στατιστικά στοιχεία τα οποία αφορούν σε παρελθόντα γεγονότα, μέσω της (πιθανότητας) επανάληψης των οποίων προσπαθούν να προβλέψουν το μέλλον. Τείνουμε, δηλαδή, να δίνουμε υπερβολική βαρύτητα στις πιθανότητες του να επαναληφθούν γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν, γιατί το μυαλό μας έχει μάθει να λειτουργεί με αυτό τον τρόπο, χρειάζεται «αποδείξεις» για να πειστεί και οι (αυτό-εκπληρούμενες) προβλέψεις, για γεγονότα που ήδη έχουν συμβεί, είναι οι καλύτερες πειστικές αποδείξεις για να μας κάνουν να νιώθουμε «προετοιμασμένοι»!
Αν αντί για αυτό, λέει ο Taleb, επικεντρωθούμε σε γεγονότα τα οποία είναι εξαιρετικά απίθανο να συμβούν (αλλά όχι αδύνατο, δηλ. να έχουν πιθανότητα εμφάνισης μηδενική) και στην τεράστια επίπτωση που θα έχει η εμφάνισή τους στις ζωές μας – γεγονότα δηλαδή που είναι ο ορισμός του Μαύρου Κύκνου – θα μπορέσουμε να «προβλέψουμε», κατά κάποιον τρόπο, το μέλλον καλύτερα και να προετοιμαστούμε πιο αποτελεσματικά, αν όντως αυτά τα σχεδόν απίθανα γεγονότα τελικά συμβούν.
Θέλετε ένα παράδειγμα; Πόσο πιθανό ήταν να συμβεί μια παγκόσμια πανδημία η οποία θα επηρέαζε την υγεία και την παγκόσμια Οικονομία και θα προκαλούσε επιχειρηματικό lockdown σε πολλές χώρες παγκοσμίως, για αρκετούς μήνες; Τι επιπτώσεις θα έχει αυτό σε micro αλλά και macro επίπεδο; Τι λέτε; (Ειδικά αν για αυτό το ενδεχόμενο μας έχει προειδοποιήσει ένας από τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες όλων των εποχών στην ιστορία της ανθρωπότητας, o Bill Gates, 5 χρόνια πριν).
Ουσιαστικά, δηλαδή, μιλάμε για μια πραγματική Διαχείριση Κινδύνου (Risk Management) μέσα από την ανάλυση ΟΛΩΝ των πιθανών σεναρίων που θα μπορούσαν να συμβούν. Ακόμα και των πιο απίθανων, των πιο «τρελών» και «παράλογων».
Αρκετές εταιρείες, εδώ και πολλές δεκαετίες, λειτουργούν και παίρνουν αποφάσεις με βάση την ανάλυση των πιο απίθανων σεναρίων που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον και φτιάχνουν τα λεγόμενα “contingency plans”
Λίγο πριν την πανδημία, στις αρχές του 2020, οι εταιρείες σε παγκόσμιο επίπεδο έκαναν τον απολογισμό τους για το 2019 και έφτιαχναν τα budgets τους για το νέο έτος. Τρεις μήνες μετά, λόγω της παγκόσμιας πανδημίας (το «απίθανο» γεγονός που λέγαμε…), το 82% των CEOs δήλωνε ότι αναμένει σημαντική μείωση των εσόδων τους επόμενους έξι μήνες, οπότε και όλα τα budgets για το 2020 βρέθηκαν «στον αέρα» (Young Presidents’ Organization – YPO). Το χειρότερο είναι ότι επειδή δεν υπήρχε Plan B από καμία κυβέρνηση και επιχείρηση για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, βρισκόμαστε μπροστά σε μια κρίση με απρόβλεπτες συνέπειες για όλους.
«Μα…» θα πει κάποιος «πώς είναι δυνατόν να προβλέψει κάποιος ένα τέτοιο αναπάντεχο γεγονός ώστε να προετοιμαστεί;». Σε αυτό το σημείο μου ήρθαν στο μυαλό δύο πράγματα, έχοντας εξειδικευτεί στο Risk Management με ανάλυση μαθηματικών μοντέλων, και τα οποία μου έδωσαν την αφορμή για να γράψω αυτό το άρθρο:
Το πρώτο είναι ότι είχαμε ήδη λάβει ως παγκόσμια κοινότητα μια «προειδοποίηση» την περίοδο 2002-2003, μέσω της επιδημίας SARS (την έχετε ξεχάσει;) η οποία ήταν μια ιογενής νόσος του αναπνευστικού συστήματος, από την ίδια οικογένεια ιών με τον Covid-19. Μπορεί να μην προκάλεσε τις συνέπειες του Covid -19 αλλά καταγράφηκαν 8.098 περιστατικά, σε 37 χώρες και 774 επιβεβαιωμένοι θάνατοι. Ήταν ένα πρώτο «καμπανάκι» ότι ένας τέτοιος ιός είναι πιθανό να πάρει διαστάσεις επιδημίας. Πόσοι το άκουσαν και το έλαβαν υπόψη;
Το δεύτερο είναι ότι αρκετές εταιρείες, εδώ και πολλές δεκαετίες, λειτουργούν και παίρνουν αποφάσεις με βάση την ανάλυση των πιο απίθανων σεναρίων που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον και φτιάχνουν τα λεγόμενα “contingency plans” τους βασιζόμενες σε τέτοια «απίθανα» σενάρια. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η γνωστή εταιρεία καυσίμων Shell. Το 1973, όταν ξέσπασε ο Αραβο-Ισραηλινός Πόλεμος του Yom Kippur, οι Αραβικές Χώρες που ήταν πετρελαιοπαραγωγοί, επέβαλλαν εμπάργκο πετρελαίου στη Δύση (κυρίως στις ΗΠΑ) θεωρώντας ότι υποστήριξαν το Ισραήλ, με αποτέλεσμα να αυξηθεί πάρα πολύ η τιμή του πετρελαίου παγκοσμίως και να επέλθει κρίση και στις δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες αλλά και στην παγκόσμια Οικονομία. Οι υπεύθυνοι δημιουργίας σεναρίων και λήψης αποφάσεων της Shell ήταν ψυχολογικά, πνευματικά και οργανωτικά προετοιμασμένοι για αυτό το χειρότερο σενάριο, επειδή ακριβώς το είχαν ήδη προβλέψει και, άρα, είχαν προετοιμαστεί για τις ενέργειες που έπρεπε να γίνουν. Από τότε, η Shell φιγουράρει ανάμεσα στις 3 μεγαλύτερες εταιρείες του Κλάδου της.
Είναι σίγουρο ότι η παρούσα κρίση θα αφήσει ανεξίτηλα το στίγμα της στις ζωές των απλών ανθρώπων, της επιστήμης, των επιχειρήσεων και των κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα θα αλλάξουν σε επίπεδο καθημερινότητας και συνηθειών, σχεδιασμού και στρατηγικής, τόσο σε micro όσο και σε macro επίπεδο. Το σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι το “risk management” δεν είναι τόσο επιστήμη όσο τρόπος ζωής και αντίληψης των πραγμάτων γύρω μας: πρέπει να φανταζόμαστε και να προετοιμαζόμαστε για τα πιο απίθανα σενάρια, ακόμα και για αυτά στα οποία δίνουμε «μικρές» πιθανότητες να συμβούν και να φτιάχνουμε πλάνο δράσης, σε περίπτωση που το «απίθανο» επέλθει. Μόνο έτσι θα είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε οποιονδήποτε εχθρό ή ασύμμετρη απειλή.
Γιατί κάτι μου λέει ότι όλο αυτό που ζούμε μας προετοιμάζει για τα «προσεχώς» που θα έρθουν τα επόμενα χρόνια. Ή μήπως όχι; Τι λέτε;
