Αντίστροφη μέτρηση για την αναδιαμόρφωση της επικουρικής ασφάλισης θα ξεκινήσει μετά την ψήφιση εργασιακού νομοσχεδίου. Ασφαλείς πληροφορίες αναφέρουν πως αμέσως μετά, δηλαδή πριν το τέλος του Ιουνίου, θα έρθει στη δημόσια διαβούλευση το νομοσχέδιο για το νέο, δημόσιο επικουρικό ταμείο κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα.
Έπειτα, θα κατατεθεί στη Βουλή και θα ψηφιστεί (καλώς εχόντων των πραγμάτων πριν το τέλος του καλοκαιριού), προκειμένου το νέο ταμείο να τεθεί σε λειτουργία από τον Ιανουάριο του 2022. Πρόκειται για το δεύτερο μεγάλο ασφαλιστικό νομοσχέδιο το οποίο θα περάσει η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, μετά το νόμο Βρούτση.
Αν ο ασφαλιστικός νόμος του πρώην Υπουργού Εργασίας, κ. Γιάννη Βρούτση, ο οποίος ψηφίστηκε τον Φεβρουάριο του 2020, βασικό στόχο είχε την ευθυγράμμιση της δημόσιας ασφάλισης στις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας σε σχέση με το νόμο Κατρούγκαλου, ο οποίος πέρασε από την προηγούμενη κυβέρνηση (ΣΥΡΙΖΑ) τον Μάιο, ο επερχόμενος νόμος της νέας πολιτικής ηγεσίας του Υπ. Εργασίας, υπό τους κ. Κωστή Χατζηδάκη και Πάνο Τσακλόγλου, στόχο έχει μία δομική αλλαγή: Τη δημιουργία ατομικών «κουμπαράδων» στην επικουρική ασφάλιση και την επένδυσή τους σε ομόλογα και μετοχές, από την απόδοση των οποίων θα καλύπτεται το κόστος των επικουρικών συντάξεων των μελλοντικών συνταξιούχων.
Γιατί η μεταρρύθμιση
Παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή, οφείλει κανείς να επισημάνει πως η επερχόμενη μεταρρύθμιση δεν έρχεται ως «κεραυνός εν αιθρία».
Πρώτον, όπως εξηγούν αναλυτές, η μεταρρύθμιση αυτή βασίζεται στις διεθνείς πρακτικές, σύμφωνα με τις οποίες οι επικουρικές συντάξεις δεν καταβάλλονται από συνταξιοδοτικά ταμεία, τα οποία λειτουργούν πρακτικά με βάση το αναδιανεμητικό σύστημα, όπως ισχύει στην ελληνική περίπτωση.
Δεύτερον, τόσο οι προηγούμενες κρίσεις (πριν και μετά το ξέσπασμά τους), όσο και η τρέχουσα, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, δείχνουν τα όρια των δυνατοτήτων κρατικής συμβολής στην εύρυθμη καταβολή των συντάξεων, πόσω μάλλον αυξήσεων σε αυτές. Με το επικείμενο νομοσχέδιο, το επικουρικό δεν θα είναι μόνο αυτοχρηματοδοτούμενο, όπως το υφιστάμενο (καθώς ήδη απαγορεύεται η κρατική επιχορήγηση του επικουρικού κλάδου του e-ΕΦΚΑ), αλλά η αυτοχρηματοδότησή του θα έχει εξατομικευμένο χαρακτήρα, δεδομένου ότι οι εισφορές κάθε ασφαλισμένου θα αποταμιεύονται σε δικό του «κουμπαρά» και όχι σε ένα κοινό κορβανά.
Τρίτον, και με βάση τις παραπάνω παραδοχές, η Κυβέρνηση, αφού έχει κλείσει τον κύκλο των «αναδρομικών» (εφαρμόζοντας διαδοχικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας), καθώς εκτός από τις αυξήσεις σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, έχει καταβάλλει (μέσω του κρατικού προϋπολογισμού) μέρος των μνημονιακών περικοπών του 2011-12, επιχειρεί να ανοίξει ένα νέο κύκλο αναμενόμενων αυξήσεων στις επικουρικές συντάξεις των μελλοντικών συνταξιούχων, μέσω της εισαγωγής του κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα στην επικουρική ασφάλιση.
Η αναδιαμόρφωση της επικουρικής ασφάλισης θα έχει πολλαπλές επιδράσεις άμεσα στη δημόσια ασφάλιση, έμμεσα στην επαγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση, στην οικονομία, αλλά, φυσικά, και στους ίδιους τους ασφαλισμένους:
- Ατομικοί ασφαλιστικοί «κουμπαράδες» προς επένδυση
Κατ’ αρχάς, η αλλαγή για τους ίδιους τους ασφαλισμένους θα συντελεστεί από το γεγονός ότι οι ασφαλιστικές εισφορές τις οποίες θα καταβάλλει κάθε ασφαλισμένος και ο εργοδότης του (ή μόνο ο ασφαλισμένος σε περίπτωση αυτασφάλισης) θα αποταμιεύονται σε ένα δικό του, ατομικό λογαριασμό και θα επενδύονται σε τίτλους μέχρι τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος του ασφαλισμένου και την καταβολή τους σε αυτούς ως σύνταξη, η οποία –σύμφωνα με τις προσδοκίες των αρχιτεκτόνων της εν λόγω μεταρρύθμισης– θα είναι υψηλότερη σε σχέση με εκείνη την οποία παράσχει το υφιστάμενο σύστημα επικουρικής ασφάλισης. Όσον αφορά το «χαρτοφυλάκιο» των επενδύσεων, θα υπάρχουν τρεις επιλογές:
- Η πρώτη επιλογή θα είναι ένα «συντηρητικό» χαρτοφυλάκιο (κυρίως ομόλογα)
- Η δεύτερη θα είναι ένα «ισορροπημένο» χαρτοφυλάκιο (τόσο ομόλογα, όσο και μετοχές)
- Η τρίτη θα είναι ένα πιο «ριψοκίνδυνο» χαρτοφυλάκιο (ιδίως μετοχές)
Η επιλογή θα βρίσκεται στα χέρια του ασφαλισμένου, ενώ αν δεν επιλέξει ο ίδιος, το ταμείο θα διαμορφώνει ένα «ισορροπημένο» χαρτοφυλάκιο. Το χαρτοφυλάκιο θα γίνεται πιο «συντηρητικό» με το πέρας του χρόνου (π.χ. ανά 10ετία, σύμφωνα με το βασικό σενάριο που εξετάζεται), ενώ ανά 3 ή 5 έτη, θα μπορεί ο ασφαλισμένος να αλλάζει προφίλ χαρτοφυλακίου.
Αυτή είναι η μεγάλη αλλαγή στη σχέση μεταξύ ασφαλισμένων – κοινωνικής ασφάλισης (σ.σ. το επερχόμενο νέο επικουρικό θα αποτελεί μέρος της δημόσιας ασφάλισης, αν και θα λειτουργεί με διαφορετικούς κανόνες από την κύρια αλλά και την υφιστάμενη επικουρική ασφάλιση).
- Δημοσιονομικές συνέπειες
Αντίθετα, στον υφιστάμενο κλάδο της επικουρικής ασφάλισης υπό τον e- ΕΦΚΑ, η κεφαλαιοποίηση είναι μόνο νοητή, καθώς από τις τρέχουσες εισφορές που εισπράττει ο κλάδος από τους οικονομικά ενεργούς ασφαλισμένους, καταβάλλονται οι συντάξεις κάθε μήνα στους απόμαχους της δουλειάς.
Σε περίπτωση κατά την οποία διαμορφώνεται αρνητική απόκλιση μεταξύ εσόδων από εισφορές και δαπανών για την καταβολή συντάξεων, αυτή καλύπτεται από τα αποθεματικά του κλάδου της επικουρικής ασφάλισης, χωρίς να τίθεται θέμα αναπροσαρμογής των συντάξεων.
Η «ρήτρα», όμως, μη αναπροσαρμογής των συντάξεων, σε περίπτωση ελλείμματος, παύει να ισχύει από τα μέσα του 2022, οπότε οι εισφορές θα επανέλθουν στο 6%, καθώς προβλέπεται μείωσή τους κατά 0,5%.
Δεδομένης της «τρύπας» την οποία θα δημιουργήσει στα έσοδα επικουρικού κλάδου του e-ΕΦΚΑ η υποχρεωτική ασφάλιση των νεοεισερχομένων από την 1η Ιανουαρίου 2022 στο νέο κεφαλαιοποιητικό επικουρικό ταμείο, αλλά και της άντλησης σημαντικού μέρους του αποθεματικού του από την εκδήλωση της πανδημίας στις αρχές του χρόνου πέρυσι έως και στις μέρες μας (προκειμένου να κλείσουν οι «τρύπες» στον προϋπολογισμό), αναμένεται να ενταθούν οι πιέσεις στα οικονομικά του.
Και αυτό ειδικά καθώς το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο δεν επιτρέπει την κρατική επιχορήγηση του επικουρικού του e-ΕΦΚΑ, ούτε την άντληση πόρων από τον «κουμπαρά» του Ασφαλιστικού Κεφαλαίου Αλληλεγγύης Γενεών (ΑΚΑΓΕ). Ωστόσο, στην Κυβέρνηση πιστεύουν πως η δυναμική ανάκαμψη της οικονομίας, θα αυξήσει τα έσοδα από εισφορές. Εξάλλου, η ίδια η επένδυση των εισφορών των ασφαλισμένων του νέου επικουρικού σε τίτλους, θα συμβάλλει στην αύξηση της ρευστότητας της ελληνικής οικονομίας, σύμφωνα με τους υποστηρικτές της εν λόγω μεταρρύθμισης.
Από την άλλη μεριά, η ένταξη των νεοεισερχομένων από την 1η Ιανουαρίου του 2022 στο νέο επικουρικό, θα μειώσει σταδιακά τη δαπάνη του υφιστάμενου επικουρικού και έτσι τη συνολική δημόσια συνταξιοδοτική δαπάνη, συμβάλλοντας θετικά στην απομείωση των ελλειμμάτων, στη διατηρησιμότητα των μελλοντικών πλεονασμάτων και έτσι στη μείωση του δημοσίου χρέους. Με αυτούς τους τρόπους, το νέο επικουρικό θα επηρεάσει την πορεία των δημοσιονομικών.
- Οι επιδράσεις στους άλλους πυλώνες της ασφάλισης
Αν και η εν λόγω μεταρρύθμιση εντάσσεται από πλευράς κυβέρνησης στον 1ο πυλώνα, δηλαδή της κοινωνικής, δημόσιας ασφάλισης, δεν μπορεί κανείς να μη σημειώσει δύο πράγματα, όπως εξηγούν αναλυτές:
- Το πρώτο είναι πως με το νέο ταμείο, στο εσωτερικό της κοινωνικής ασφάλισης, δημιουργείται ένας «πόλος» που λειτουργεί με βάση πρότυπα πιο κοντά στο 2ο (επαγγελματικά ταμεία) και 3ο πυλώνα (ιδιωτικές εταιρείες) ασφάλισης.
- Κατά δεύτερον, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, ο «πόλος» αυτός θα εισάγει σε ολοένα και περισσότερους – και μάλιστα νέους ηλικιακά – ασφαλισμένους στη λογική του ατομικού ασφαλιστικού «κουμπαρά» δημιουργώντας τους όρους για πιθανή μεγαλύτερη εξοικείωσή τους με την επαγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση στο πεδίο των συνταξιοδοτικών παροχών.
Από αυτήν την άποψη, όπως αναφέρουν οι ίδιοι αναλυτές, εμμέσως, η ίδρυση του κεφαλαιοποιητικού επικουρικού ταμείου, θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη και του 2ου και 3ου πυλώνα.
