H πανδημία του κορωνοϊού ανάγκασε τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να «πλεύσουν» σε αχαρτογράφητα νερά. Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με τις πρακτικές και τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν σε χώρες όπως η Κίνα, η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη και η Ταϊβάν για την καταστολή της πανδημίας. Όποια στρατηγική και εάν ακολουθήθηκε όμως τελικά δεν κατέστη εφικτό να αποτραπεί η μετάδοση του Covid-19 στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πλέον σε αυτές τις χώρες αγωνίζονται να περιορίσουν τον ιό, ωστόσο, στην προσπάθειά τους επαναλαμβάνουν πολλά από τα σφάλματα που έγιναν νωρίς στην Ιταλία, όπου η πανδημία έχει μετατραπεί στο χείριστο σενάριο.
Στόχος αυτού του άρθρου είναι οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι που παίρνουν τις αποφάσεις για αυτό το θέμα να μάθουν από τα λάθη της Ιταλίας, να τα αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τις πρωτοφανείς προκλήσεις που παρουσιάζει η ταχέως αναπτυσσόμενη αυτή κρίση πανδημίας.
Σε διάστημα 4 εβδομάδων (από τις 21 Φεβρουαρίου έως τις 22 Μαρτίου) από το πρώτο κρούσμα η Ιταλία προχώρησε σε κυβερνητικό διάταγμα που απαγόρευε ουσιαστικά όλες τις μετακινήσεις ανθρώπων σε ολόκληρη την επικράτεια σταματώντας κάθε μη βασική επιχειρηματική δραστηριότητα. Μέσα σε αυτό το πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στη χώρα εκτυλίχτηκε ένα τσουνάμι κρουσμάτων και θανάτων. Αυτήν τη στιγμή η Ιταλία βιώνει τη μεγαλύτερη κρίση μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ορισμένες πτυχές αυτής της κρίσης μπορούν αναμφισβήτητα να αποδοθούν στη λεγόμενη sfortuna («κακή τύχη» στα ιταλικά) που σαφώς δεν ήταν υπό τον έλεγχο των πολιτικών. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες πτυχές που πρέπει να εξετάσουμε. Στην Ιταλία υπήρξαν εμπόδια που δεν επέτρεψαν στη χώρα να αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος.
Αξίζει να τονιστεί ότι τα εμπόδια αυτά προέκυψαν ακόμη και μετά την πλήρη εικόνα για τις επιπτώσεις του Covid-19 στην Κίνα και αφού ορισμένα εναλλακτικά μοντέλα για τον περιορισμό του ιού (στην Κίνα και αλλού) είχαν ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία. Η Ιταλία συστηματικά απέτυχε να αντιληφθεί τα δεδομένα και να ενεργήσει με βάση τις υπάρχουσες πληροφορίες γρήγορα και αποτελεσματικά.
Πώς όμως εξηγείται η εξέλιξη αυτή και η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων σε πραγματικό χρόνο;
Αναγνωρίστε τις γνωστικές προκαταλήψεις σας
Στα πρώτα στάδιά της, η κρίση Covid-19 στην Ιταλία δεν φαινόταν σαν …κρίση. Οι αρχικές δηλώσεις για κατάσταση έκτακτης ανάγκης αντιμετωπίστηκαν από σκεπτικισμό τόσο από το κοινό όσο και από πολλούς πολιτικούς κύκλους παρόλο που αρκετοί επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει για καταστροφικές εξελίξεις μέσα σε λίγες εβδομάδες. Πράγματι, στα τέλη Φεβρουαρίου, Ιταλοί πολιτικοί έκαναν δημόσιες εμφανίσεις στο Μιλάνο για να φανεί ότι η οικονομία δεν πρέπει να πανικοβληθεί και να σταματήσει εξαιτίας του ιού (μια εβδομάδα αργότερα, ένας από αυτούς τους πολιτικούς διαγνώστηκε με τον Covid-19).
Παρόμοιες αντιδράσεις επανελήφθησαν και σε πολλές άλλες χώρες. Κι αυτό αποτυπώνει αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν προδιάθεση επιβεβαίωσης (Confirmation bias – την τάση να ερμηνεύουμε ερεθίσματα βάσει των προσχηματισμένων πεποιθήσεών μας). Απειλές όπως οι πανδημίες που εξελίσσονται με μη γραμμικό τρόπο (δηλαδή ξεκινούν μικρές αλλά εντατικοποιούνται εκθετικά) είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπιστούν εξαιτίας της δυσκολίας να ερμηνεύσουμε τι συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο.
H Ιταλία ακολούθησε την εξάπλωση του ιού αντί να την εμποδίσει
Ο πιο «ορθός» χρόνος για την ανάληψη ισχυρής δράσης στην προκειμένη περίπτωση είναι το εξαιρετικά νωρίς, όταν δηλαδή η απειλή φαίνεται να είναι μικρή – ή ακόμα και πριν υπάρξουν περιπτώσεις νοσούντων. Αυτό που πολλοί πολιτικοί φοβήθηκαν ήταν να μη θεωρηθεί ότι οι ενέργειές τους είναι υπερβολικές.
Η συστηματική αδυναμία όλων αυτών να ακούσουν τους εμπειρογνώμονες περιπλέκει καταστάσεις όπου δεν υπάρχει εύκολη λύση. Η επιθυμία να ενεργήσουν συνήθως κάνει τους ηγέτες να βασίζονται στο συναίσθημά τους ή στις απόψεις τους. Αλλά σε μια περίοδο αβεβαιότητας, είναι απαραίτητο κανείς να αντισταθεί στον πειρασμό, να ανακαλύψει, να οργανώσει και να απορροφήσει τη μερική γνώση που είναι διασκορπισμένη σε διαφορετικές τσέπες εμπειρογνωμοσύνης.
Αποφύγετε λύσεις που αντιμετωπίζουν εν μέρει το πρόβλημα
Το δεύτερο μάθημα από την περίπτωση της Ιταλίας είναι η σημασία των συστηματικών προσεγγίσεων σε αντίθεση με τις λύσεις που αντιμετωπίζουν εν μέρει τα προβλήματα όπως ο κορωνοϊός.
Η ιταλική κυβέρνηση αντιμετώπισε την πανδημία Covid-19 με την έκδοση σειράς διαταγμάτων που σταδιακά αύξησαν τους περιορισμούς στις ζώνες lockdown («κόκκινες ζώνες»), οι οποίες στη συνέχεια επεκτάθηκαν έως ότου εφαρμόστηκαν τελικά σε ολόκληρη τη χώρα.
Σε κανονικές περιόδους, αυτή η προσέγγιση θα ήταν πιθανώς συνετή και ίσως ακόμη και σοφή. Σε αυτή την κατάσταση, όμως δεν απέδωσε για δύο λόγους. Πρώτον, ήταν ασυμβίβαστη με την ταχεία εκθετική εξάπλωση του ιού. Τα δεδομένα σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή απλώς δεν είναι προβλέψιμα. Έτσι, η Ιταλία ακολούθησε την εξάπλωση του ιού αντί να την εμποδίσει. Δεύτερον, η επιλεκτική προσέγγιση θα μπορούσε να διευκόλυνε κατά λάθος τη διάδοση του ιού.
Η Ιταλία αποφάσισε να βάλει σε καραντίνα αρχικά ορισμένες περιοχές, αλλά όχι άλλες. Όταν το διάταγμα που ανακοίνωσε το κλείσιμο της Βόρειας Ιταλίας έγινε δημόσιο, άφησε μια τεράστια έξοδο στη Νότια Ιταλία, όπου οι πολίτες χωρίς αμφιβολία μετέδιδαν τον ιό σε περιοχές που δεν υπήρχε.
Αυτοί οι κανόνες ισχύουν επίσης για την οργάνωση του ίδιου του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Απαιτούνται ολιστικές αναδιοργανώσεις στα νοσοκομεία (για παράδειγμα, η δημιουργία κέντρων φροντίδας Covid-19 και non-Covid-19).
Επιπλέον, απαιτείται επειγόντως αλλαγή από τα μοντέλα περίθαλψης που βασίζονται στον ασθενή σε μια προσέγγιση κοινοτικού συστήματος που προσφέρει πανδημικές λύσεις για ολόκληρο τον πληθυσμό (με ιδιαίτερη έμφαση στη φροντίδα κατ’ οίκον). Η ανάγκη για συντονισμένες ενέργειες είναι ιδιαίτερα έντονη αυτήν τη στιγμή στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το να μαθαίνει κανείς είναι κρίσιμο
Η εύρεση της σωστής προσέγγισης απαιτεί την ικανότητα να μαθαίνει κανείς γρήγορα από τις επιτυχίες και τις αποτυχίες και την προθυμία να αλλάξει τις ενέργειες ανάλογα. Βεβαίως, υπάρχουν πολύτιμα διδάγματα από τις προσεγγίσεις της Κίνας, της Νότιας Κορέας, της Ταϊβάν και της Σιγκαπούρης, οι οποίες μπόρεσαν να περιορίσουν τη μετάδοση αρκετά νωρίς. Στην Ιταλία είδαμε το εξής: Επειδή το ιταλικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης είναι ιδιαίτερα αποκεντρωμένο, διάφορες περιφέρειες επιχείρησαν διαφορετικές πρακτικές.
Η πιο μεγάλη διαφοροποίηση ήταν μεταξύ των προσεγγίσεων που υιοθετήθηκαν από τη Λομβαρδία και το Βένετο, δύο γειτονικές περιοχές με παρόμοια κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά.
Το σύνολο των πολιτικών που θεσπίστηκαν στο Βένετο θεωρείται ότι έχει μειώσει σημαντικά την επιβάρυνση των νοσοκομείων και ελαχιστοποίησε τον κίνδυνο εξάπλωσης του Covid-19
Η Λομβαρδία, η πλουσιότερη και η πιο παραγωγική περιοχή της Ευρώπης, έχει πληγεί δυσανάλογα από τον Covid-19. Από τις 26 Μαρτίου, είχε περίπου 35.000 νέα κρούσματα κορωνοϊού και 5.000 θανάτους σε πληθυσμό 10 εκατομμυρίων. Το Βένετο, αντίθετα, είχε καλύτερα αποτελέσματα, με 7.000 κρούσματα και 287 θανάτους σε πληθυσμό 5 εκατομμυρίων.
Οι τροχιές αυτών των δύο περιοχών έχουν διαμορφωθεί από πολλούς παράγοντες που δεν ελέγχονται από τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης πυκνότητας πληθυσμού της Λομβαρδίας και του μεγαλύτερου αριθμού περιπτώσεων κατά την έκρηξη της κρίσης.
Ωστόσο, γίνεται όλο και πιο προφανές ότι οι διαφορετικές επιλογές για τη δημόσια υγεία που έγιναν στις αρχές του κύκλου της πανδημίας είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της μετάδοσης.
Συγκεκριμένα, ενώ η Λομβαρδία και το Βένετο εφάρμοσαν παρόμοιες προσεγγίσεις στην κοινωνική αποστασιοποίηση και στο κλείσιμο των καταστημάτων λιανικής πώλησης, το Βένετο δημιούργησε ένα συνεκτικό σύστημα δράσεων που εφαρμόστηκαν ταυτόχρονα.
Η στρατηγική αυτή περιλάμβανε:
Προληπτικό εντοπισμό δυνητικών θετικών κρουσμάτων
Όποιον έβρισκαν θετικό εξέταζαν όλο του το περιβάλλον, όσους μένουν στο σπίτι του ασθενούς καθώς και τους γείτονές του. Εάν τα κιτ δοκιμών δεν ήταν διαθέσιμα, τους έβαζαν όλους σε καραντίνα.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην οικιακή διάγνωση και φροντίδα. Όποτε ήταν δυνατόν, τα δείγματα να συλλέγονται απευθείας από το σπίτι ενός ασθενούς και στη συνέχεια να μεταφέρονται σε περιφερειακά και τοπικά πανεπιστημιακά εργαστήρια.
Έγιναν επίσης ειδικές προσπάθειες για την παρακολούθηση και την προστασία των ανθρώπων της υγειονομικής περίθαλψης καθώς και εργαζομένων που εκτίθενται σε πολύ κόσμο – όπως οι υπάλληλοι σούπερ μάρκετ.
Σύμφωνα με τις οδηγίες των αρχών δημόσιας υγείας στην κεντρική κυβέρνηση, η Λομβαρδία επέλεξε αντ’ αυτού μια πιο συντηρητική προσέγγιση για τις δοκιμές.
Έχει μέχρι στιγμής πραγματοποιήσει το ήμισυ των δοκιμών που διεξήχθησαν στο Βένετο, έχει επικεντρωθεί πολύ περισσότερο σε συμπτωματικές περιπτώσεις, έχει πραγματοποιήσει περιορισμένες επενδύσεις στον προορατικό εντοπισμό, στην κατ’ οίκον περίθαλψη και την παρακολούθηση και την προστασία της υγειονομικής περίθαλψης εργαζομένων.
Το σύνολο των πολιτικών που θεσπίστηκαν στο Βένετο θεωρείται ότι έχει μειώσει σημαντικά την επιβάρυνση των νοσοκομείων και ελαχιστοποίησε τον κίνδυνο εξάπλωσης του Covid-19 σε ιατρικές εγκαταστάσεις, πρόβλημα που έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό νοσοκομεία στη Λομβαρδία.
Το γεγονός ότι διαφορετικές πολιτικές οδήγησαν σε διαφορετικά αποτελέσματα σε παρόμοιες περιοχές θα έπρεπε να είχε αναγνωριστεί από την αρχή ως σημαντικό μάθημα. Τα ευρήματα που προέκυψαν από το Βένετο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την επανεξέταση των περιφερειακών και κεντρικών πολιτικών από νωρίς.
Τώρα έναν ολόκληρο μήνα μετά το ξέσπασμα στην Ιταλία, η Λομβαρδία και άλλες περιφέρειες λαμβάνουν μέτρα για να μιμηθούν ορισμένες από τις πτυχές της προσέγγισης του “Veneto”, οι οποίες περιλαμβάνουν την πίεση στην κεντρική κυβέρνηση για να τους βοηθήσει να ενισχύσουν τη διαγνωστική τους ικανότητα.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταλάβουμε τι δεν λειτουργεί. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να κοινοποιούμε τις επιτυχίες και να κρύβουμε τα προβλήματα λόγω του φόβου της τιμωρίας. Επίσης σε δύσκολες περιστάσεις ερμηνεύουμε τα προβλήματα ως μεμονωμένα.
Για παράδειγμα, προέκυψε ότι στην πολύ πρώιμη εμφάνιση της πανδημίας στην Ιταλία (25 Φεβρουαρίου), η μόλυνση σε μια συγκεκριμένη περιοχή της Λομβαρδίας θα μπορούσε να μεταδοθεί μέσω ενός τοπικού νοσοκομείου, όπου ένας ασθενής Covid-19 δεν είχε διαγνωστεί σωστά και δεν είχε απομονωθεί.
Protezione Civile: «Ο ιός είναι ταχύτερος από τη γραφειοκρατία μας»
Μιλώντας στα ΜΜΕ, ο Ιταλός πρωθυπουργός αναφέρθηκε σε αυτό το περιστατικό ως ένδειξη διοικητικής ανεπάρκειας στο συγκεκριμένο νοσοκομείο. Εντούτοις, ένα μήνα αργότερα έγινε σαφές ότι το επεισόδιο ίσως ήταν ενδεικτικό για ένα πολύ πιο βαθύ θέμα: ότι τα νοσοκομεία που οργανώνονται παραδοσιακά για να προσφέρουν φροντίδα στον ασθενή είναι ελλιπώς εξοπλισμένα για να παρέχουν το είδος της φροντίδας που απαιτείται κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας.
Η συλλογή και η διάδοση δεδομένων είναι σημαντική
Κατά την πρώιμη έναρξη της πανδημίας, το πρόβλημα ήταν η έλλειψη δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, η «σιωπηρή» μετάδοση του ιού στους πρώτους μήνες του 2020 διευκολύνθηκε από την έλλειψη επιδημιολογικών ικανοτήτων και την αδυναμία συστηματικής καταγραφής.
Μια διαφορετική προσέγγιση λήψης αποφάσεων
Υπάρχει ακόμη τεράστια αβεβαιότητα σχετικά με το τι ακριβώς πρέπει να γίνει για να σταματήσει ο ιός. Βασικές πτυχές του ιού είναι ακόμη άγνωστες. Επιπλέον, σημειώνονται σημαντικές καθυστερήσεις μεταξύ του χρόνου δράσης (ή, σε πολλές περιπτώσεις, της αδράνειας) και των αποτελεσμάτων (τόσο των λοιμώξεων όσο και της θνησιμότητας). Πρέπει να δεχτούμε ότι η κατανόηση των λύσεων αναμένεται να διαρκέσει αρκετούς μήνες, αν όχι χρόνια.
Σε διάστημα 4 εβδομάδων από το πρώτο κρούσμα η Ιταλία προχώρησε σε κυβερνητικό διάταγμα που απαγόρευε ουσιαστικά όλες τις μετακινήσεις
Ωστόσο, δύο πτυχές αυτής της κρίσης φαίνεται να είναι σαφείς από την ιταλική εμπειρία. Πρώτον, δεν υπάρχει χρόνος για σπατάλη, δεδομένης της εκθετικής εξέλιξης του ιού. Όπως δήλωσε ο επικεφαλής του ιταλικού Protezione Civile (το ιταλικό ισοδύναμο της FEMA), «ο ιός είναι ταχύτερος από τη γραφειοκρατία μας». Δεύτερον, μια αποτελεσματική προσέγγιση έναντι του Covid-19 απαιτεί ετοιμότητα πολέμου – τόσο σε επίπεδο ανθρώπινων και οικονομικών πόρων όσο και σε επίπεδο συντονισμού σε εγκαταστάσεις δοκιμών, νοσοκομεία, ιατρούς πρωτοβάθμιας περίθαλψης κ.λπ.
Ταυτόχρονα, η ανάγκη άμεσης δράσης και μαζικής κινητοποίησης συνεπάγεται ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της κρίσης απαιτεί λύση που απέχει πολύ από τη συνήθη πρακτική. Εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επιθυμούν να κερδίσουν τον πόλεμο εναντίον του Covid-19, είναι απαραίτητο να υιοθετήσουν ένα σύστημα το οποίο είναι συστηματικό, δίνει προτεραιότητα στη μάθηση και είναι ικανό να κλιμακώνει γρήγορα επιτυχημένα πειράματα και να εντοπίζει και να τερματίζει τα αναποτελεσματικά. Δεδομένων των συνθηκών, αυτό πρέπει να γίνει.
